Өткен жыл әлемдік экономикаға айтарлықтай залалын тигізді. COVID-тік дағдарыстан кейін қалыпты өмірге оралу және әл-ауқаттың бұрынғыдай болуы қиынға соғары анық. Жаңа басталған 2023 жыл да сәтті жыл болмайтын секілді. Сарапшылар экономикалық өсім баяулайды деп отыр, деп хабарлайды Stan.kz ақпарат агенттігі BBC-ге сілтеме жасап.
Қазіргі жағдайдың себептері әлемдік экономиканың созылмалы мәселелерінде жатыр. Егер Владимир Путин Ресей армиясын Украинаны жаулап алуға жібермесе және Еуропаға энергетикалық соғыс ашпаса жағдай әлдеқайда жеңіл болар еді.
Ресейдің Украинаға басып кіруінен туындаған толқулар әлемде постковидтік жағдайлар қалпына келе алмай жатқанда ауыр соққы болды.
«2023 жылдың 21 ғасырдың анти-рейтингте үшінші тұратыны туралы болжамдар көп. Пандемия басталған 2020 жылы және әлемдік қаржы дағдарысынан кейін 2009 жылы ғана экономика ауыр зардаптар шеккен», – деп атап өтті Deutsche Bank экономистері Жаңа жылға дейін.
2009 және 2020 жылдары әлем рецессияға ұшырады. Экономистер рецессияны алты айдан асатын кезеңді қамтиды деп болжайды. Онда экономикадағы әл-ауқаттың, өндірістің және іскерлік белсенділіктің өсуі құлдырайды.
Халық кедейленеді, бизнес құриды, әлеуметтік шығындар азаяды, инфрақұрылым нашарлайды, ал болашаққа яғни білім, өндіріс, технологияға құйылатын инвестиция болмайды.
Мұндай оқиғалардың болуын ешкім болжаған жоқ еді. 2021 жылғы пандемиядан кейінгі 3%-дық құлдыраудан соң бірінші жылы экономика 6% – ға өсті, алайда 2022 жылы өсім шамамен 3% – ға дейін баяулады, ал алдағы уақытта экономистер тек 2,2% ғана көтеріледі деп болжап отыр.
Асықпай болсын әлемдегі әл-ауқат өсіп келеді және жаһандық ЖІӨ 2022 жылы тарихта алғаш рет 100 трлн доллардан асты.
Бұл соманың 57%-ы дамыған елдердің үлесіне тиеді. Оның ішінде АҚШ (әлемдік экономиканың 25%-ы) және ЕО (17%-ы) үлкен үлестер тиесілі. Дамушы елдердің ішінде Қытай 18% – бен алда. Ресей шамамен 2% құрайды.
Батыс 2023 жылы дағдарыстың негізгі соққысын алады.
Не себепті Батысқа қиын болады?
«АҚШ пен Еуропа экономикасы күрт баяулайды. Ал 2023 жылы экономикалық өсудің төрттен үш бөлігі Азияның дамып келе жатқан экономикасы қамтамасыз етеді», – деп ЭЫДҰ-ның бай елдер клубының экономистері батыстың осы жылы жолы болмайтынын айтты.
Олар тарихқа үңіліп, кем дегенде соңғы жарты ғасырда дамыған экономикалар өздерінің негізгі импорты – энергия тасымалдаушыларына шығындар күрт өскен кезде ғана рецессияға ұшырағанын анықтады. Жалғыз ерекшелік пандемиядан туындаған 2020 жылғы рецессия болды.
Бұл жолы барлық жағдайлар жасалған. Осы уақытқа дейін жарық, жанармай және жылу шығындары ЖІӨ-нің 13%-ына жеткеннен кейін құлдырау болды. Өткен 2022 жылы олар 17% – дан асты.
Энергия бағасының өсуі Ресей агрессиясының тікелей салдары болды, өйткені Батыс Ресейден мұнай мен көмірге қарсы санкциялар енгізді, ал Кремль ЕО-ға газ жеткізуді қысқартты.
Нәтижесінде, бұл Еуропа басқаларға қарағанда техникалық рецессияны (осы қыста қатарынан екі тоқсанның құлдырауы) ғана емес, сонымен бірге бүкіл 2023 жылды минуспен аяқтауға қауіп төндіреді, дейді FT газетінің сауалнамасына қатысқан экономистердің көпшілігі.
АҚШ мұнай мен газдың әлемдік жетекші өндірушісі ретінде ЕО-ға қарағанда әлдеқайда жақсы жағдайда, бұл импортқа 60% тәуелді. Үкімет пен әлемдегі ең ірі экономиканың Орталық Банкі бұл рецессиядан құтылатынын айтады. Сарапшылар оның ықтималдығын 70% деп бағалайды, деп хабарлады желтоқсандағы Bloomberg сауалнамасы.
Егер құлдырау орын алса да, бұл қысқа болады, дейді Оксфорд экономикасының экономистері. Алайда, бұрынғы өсу қарқынына тез оралу, 2008 жылғы дағдарыстан кейінгі сияқты нәтиже бермейді.
Мұның бәрі АҚШ пен Еуропадағы арзан ақша дәуірі тез оралмайтындықтан, ал Қытай Батысты әлемдегі басты несие беруші ретінде алмастыруға әлі алыс, деп жазады олар 2023 жылға арналған болжамда:
«Рецессия жұмсақ болады, бірақ одан кейінгі қалпына келтіру көңілді қалдырады. Әлемдік экономиканың 2022 жылы баяулауының негізгі себептері 2023 жылы шешілуі керек, бірақ бұл жеткіліксіз болады».
Рецессия несімен қауіпті?
Бір жыл су, бір жыл нан болуы қауіпті, оны бәрі көтере алмайды, дейді экономистер.
Өйткені, жиырма жылға жуық уақыт ішінде дамыған экономикалардағы несие ақшасы іс жүзінде ештеңеге тұрмады. Бұл перспективалы компанияларға рентабельділікке қарамай дамуға агрессивті түрде инвестициялауға, ал болашағы жоқ компанияларға шығындарды жасыруға мүмкіндік берді.
Бірінші санат үшін тегін несие дәуірінің аяқталуы осы онжылдықтың көшбасшылары – Amazon, Facebook, Apple және басқа да жоғары технологиялық компаниялар көрсеткендей, қарқынды өсудің тежелуіне әкеледі. Олар шығындарды қысқартады, қызметкерлерді қысқартады және жобаларды қысқартады.
Осы уақытқа дейін банкроттықтан тек қол жетімді несиелік ақшамен құтқарылған «зомби компанияларының» екінші санаты үшін рецессия соңғы соққы болуы мүмкін. Экономиканың құлдырауы олардың кірістерінің бір бөлігін алып тастайды, ал несиелік ставкалардың өсуі қарызға қызмет көрсету мен даму шығындарын арттырады. Олар банкротқа ұшырайды, иелері мен жұмысшылары кірістерін жоғалтады, ал банктер несие түрінде берілген салымшылардың қаражатын жоғалтады.
Банкроттық толқыны алдыңғы 2008 жылғы дағдарыстағыдай өтімділік дағдарысына және қаржы нарығындағы жаңа күйзелістерге қауіп төндіреді.
Содан кейін сапасыз ипотекамен ойнаған банктер құлады. Енді кезек қарапайым адамдар түсінбейтін ұйымдар мен құралдардың кезегі. Сақтандыру компаниялары немесе зейнетақы қорлары, басқалармен қатар, клиенттердің акциялар мен облигацияларға салымдарын сақтандыратын пайыздық және валюталық своптар сияқты.
Қаржы дағдарысының алғашқы қоңырауы қазірдің өзінде естілді және бір емес. Криптовалюта нарығы үштен екіге жуық құлдырады, Amazon және Meta масштабындағы алыптардың акциялары екі есе арзандады, ал онжылдықта алғаш рет жылжымайтын мүлік бағасы көтерілмейді, бірақ төмендеуі мүмкін.
Одан да нашар болуы мүмкін бе?
Батыстағы орташа рецессия мен әлемдегі баяу қалпына келу болжамдары тым оптимистік болуы мүмкін. Негізгі қауіптердің ішінде экономистер үшеуін атайды.
Біріншіден, үш жылға жуық карантиннен кейін кенеттен ашылған Қытай ковид толқынын бастан кешуде, оның салдары әлі анық емес. Егер ол жақта коронавирус көктемге қарай азайса, Қытайдың энергия ресурстарына деген сұранысы артып, әлем энергетикалық дағдарыс пен инфляцияның жаңа кезеңіне қадам басуы ықтимал.
Екіншіден, Ресейдің Украинаға қарсы соғысының өршуі астық экспорты мен азық-түліктің қымбаттауына байланысты үзілістерге әкелуі мүмкін.
Осы екі себепке байланысты инфляцияның екінші толқыны орталық банктердің несие мөлшерлемесінің өсуін тоқтатуына жол ашпайды.
Ақшаның қымбаттауы экономиканың құлдырауын тездетеді және қаржы секторының проблемаларына әкеледі, өйткені оған қарыздар адамдарға өз міндеттемелерін орындау қиынырақ болады.
Алдыңғы дағдарыс пен пандемиямен әлем несиеге қарсы күресті. ХВҚ мәліметтері бойынша, елдер, бизнес және азаматтар рекордтық 235 триллион доллар қарыз алған. Одан да көп болуы мүмкін.
Қарызы көп АҚШ долларымен есептелетін тәуелді дамушы елдер әсіресе қиын болады. Осы міндеттемелерді қайта қаржыландыру және оларға қызмет көрсету шығындарының өсуі олардың қалпына келуіне нұқсан келтіруі мүмкін, демек, Бүкіләлемдік көріністі бұзуы мүмкін, өйткені 2023 жылға арналған барлық өсу болжамдары Батыстың тоқырауына және дамушы нарықтардың жеделдетілген қарқынмен өсуіне негізделген.
Дамыған елдерге өсіп келе жатқан ставкалар да мәселе тудырады. Олар тұрғын үй нарығындағы дағдарысқа ұшырауы мүмкін.
Жылжымайтын мүлікке сұраныс пен баға төмендейді. Құрылыс бизнесі мен банктер пайдадан айырылады. Ипотека бойынша төлемдердің ұлғаюы тұтынушылардың сұранысына нұқсан келтіреді.
Ақшалай ынталандырумен қатар жаһандану да құлдырауда. Дүниежүзілік сауда ұйымының (ДСҰ) бағалауы бойынша, өткен жылы әлемдік тауар саудасының өсуі 10%-дан 3,5%-ға дейін баяулады, ал жаңа 2023 жылы сол 3,5% – ға өсудің орнына әлемдік сауданың 1% – ға төмендеуі күтілуде.
Өзге де жаңалықтарды оқу үшін Telegram арнамызға жазылыңыз!