Адам өмірі – мәңгілік ізденіс, үнемі өзгеріп отыратын кезеңдер мен тәжірибелердің нәтижесі. Адамның өмір жолы оның ойлары, сезімдері, әрекеттері қоғамдағы орны арқылы қалыптасады. Бұл үдеріс табиғаттың өзара байланысындағы ірі өзгерістерге ұқсас. Қоршаған орта мен оның айналасындағылардың ықпалы адам өмірінің әр кезеңінде үлкен рөл атқарады. Әрбір жеке тұлға қоғамда өзін қалай сезінеді, сол орта оған қалай әсер етеді деген сұрақтардың жауабы арқылы өмірінің мәнін айқындайды. Қазіргі заманда адам өмірінің барлығы дерлік ақпараттың тасқынында өтіп жатқанын мойындауымыз керек. Ақпарат пен адам өмірі арасындағы байланыс философиялық тұрғыда «ақпарат өмірдің өзі» деп түсіндіріледі. Бұл түсінік әсіресе әдебиет пен өнерде маңызды орын алады. Себебі ақындар мен жазушылар әрқашан қоғам мен адамның ішкі әлемі туралы ойларын, түсініктерін бізге жеткізетін ақпаратты қалдырған.
Адам өміріне ықпал ететін ең басты факторлардың бірі – бұл оның айналасындағылар мен оның әдебиетке деген қатынасы. Әдебиет – бұл тек сөз өнері ғана емес, ол адамның өмірін, оның көзқарастарын, сезімдерін тереңірек түсінуге мүмкіндік беретін құрал. Ақындар мен жазушылар өз туындыларында адам жанының терең тұңғиығына үңіліп, қоғамдағы әділетсіздік, адамның рухани күйі, үміт пен сәтсіздік туралы жазды. Бұл шығармалар арқылы біз әлемді басқаша көруді үйренеміз, адам ретінде өзімізді қай тұрғыдан тануымыз керектігін ұғамыз.
Жазушылар мен ақындардың шығармалары арқылы қоғамда болып жатқан құбылыстар, оның адам өміріне тигізетін әсері мен әртүрлі әлеуметтік жағдайлар бейнеленеді. Мәселен, Абай Құнанбаевтың шығармашылығында қазақ халқының тұрмыс-тіршілігі мен адамдардың рухани әлемі туралы жазылған терең ойлар бүгін де өзекті. Ол адамның өз-өзін түсініп, жан дүниесінің тазалығын сақтауға ұмтылуы керектігін насихаттайды. Оның өлеңдерінде адам өмірінің мәні, оның жеке тұлға ретінде қалыптасуы, қоғамға тигізетін әсері туралы аса маңызды мәселелер көтерілген. Абай: «Адам болам десеңіз, болар ісіңізді бастаңыз» деп, қоғам мен адамның өзара байланысын айқындап, әр адамның өз өмірі мен тағдырына жауапты екенін көрсеткен.
Ал Мағжан Жұмабаев болса, өз туындыларында адамды рухани байлыққа, адамгершілікке, халықтың болашағын ойлауға шақырған. Ол қазақ халқының өткенін, қазіргісін және болашағын пайымдай отырып, ақындық өнер мен әдебиеттің адам өміріне әсерін ерекше атап өтеді. Мағжанның шығармалары да адамды қоғаммен біріктіруге, оның жан дүниесінің таза болуына үндейді.
Кеңес дәуіріндегі жазушылар да адам өмірінің мәні мен қоғамдағы адамның орнына қатысты ойларын қалдырды. Мысалы, Шыңғыс Айтматовтың шығармаларында адам мен қоғамның өзара байланысы терең ашылған. Ол «Жәмилә» мен «Қош бол, Гүлсары!» шығармаларында адам өмірінің нәзіктігі мен оның ішкі сезімдерін, қоғамның қысымынан туындайтын тұлғалық дағдарыстарды ерекше суреттейді. Айтматов қоғамның қысымына тап болған адамдардың ойы мен тағдыры туралы терең философиялық сұрақтар көтереді.
Ақпараттың адам өміріндегі маңызы бүгінгі таңда айқын. Әлеуметтік желілер мен интернет ақпараттың негізгі көзіне айналып отыр. Бұл жаңа ақпараттық дәуірде адамның өмірі үздіксіз ақпарат ағымымен өріліп жатыр. Әрбір адам сырттан алған ақпараттар арқылы өз дүниетанымын қалыптастырады, қоғамның дамуына әсер етеді. Қазіргі жастар әлемнің барлық түкпірінен жетіпжатқан мәліметтерді игеріп, өмір сүру әдебін өзгертуге тырысады. Бірақ бұл ақпараттар әдетте шынайы және терең ойларды бермейді. Сондықтан әдебиет пен өнер сияқты салалар ақпараттан ажырамастан, адамды тәрбиелеуге, оның рухани өсуіне, қоғамға деген көзқарасын қалыптастыруға үлкен ықпал етеді.
Адам өмірі мен оның әлеуметтік орта арасындағы байланысты ақпараттың маңызымен ұштастыру үшін жазушылар мен ақындардың шығармашылығына көз жүгірту керек. Олар өз шығармаларында адам мен қоғам арасындағы диалогты, адамдардың бір-біріне әсер етуін көрсетеді. Қаламгерлердің туындылары арқылы біз адам өмірінің барлық қырларын тереңірек түсінуге мүмкіндік аламыз. Ақпараттың шынайылығы мен сапасы адам өмірінің өз мәнін жоғалтпай, алға қарай дамуына әсер етуі тиіс.
Жазушылар мен ақындардың шығармалары қоғам мен адам өмірінің арасында көпір орнатушы, рухани байлықтың бастау көзі ретінде қызмет етеді. Ақпарат адам өмірінің мәнін айқындайтын, жан дүниесін байытатын құрал болуы тиіс.
Гүлсезім БОЛАТҚЫЗЫ
Өзге де жаңалықтарды оқу үшін Telegram арнамызға жазылыңыз!