Атқарушылық іс жүргізу – сот немесе өзге де уәкілетті органдар шығарған атқарушылық құжаттарды мәжбүрлеп орындатудың заңды тетігі. Бұл процестің ең маңызды және жиі қолданылатын қамтамасыз ету шарасы – борышкердің анықталған мүлкіне тыйым салу. Қазақстан Республикасының «Атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы» Заңына сәйкес, мүлікке тыйым салу борышкердің қарызын өтеу үшін қажетті мүлкін сақтап қалуға, оны жасыруға, сатуға немесе басқа жолмен иеліктен шығаруға жол бермеуге бағытталған тиімді құрал.
Тыйым салу атқарушылық іс жүргізу басталған сәтте немесе борышкердің мүлкі анықталған кезден бастап бірден қолданылады. Сот орындаушысы (мемлекеттік немесе жеке) тыйым салу туралы қаулы шығарады, ол бірден «Атқарушылық құжаттардың бірыңғай тізілімі» автоматтандырылған ақпараттық жүйесіне енгізіледі. Қаулы борышкерге міндетті түрде жеткізіледі, ал мүлікке қатысты барлық мемлекеттік тіркеу органдарына (жылжымайтын мүлік, көлік құралдары, құнды қағаздар), банктерге, сақтандыру компанияларына және өзге де ұйымдарға хабарлама жіберіледі. Осы сәттен бастап борышкер өз мүлкін еркін билік ете алмайды: оны сата алмайды, сыйлай алмайды, кепілге қоя алмайды және басқа да иеліктен шығару әрекеттеріне тыйым салынады.
Тыйым салу ақша қаражаттарына (банк шоттары, депозиттер), жылжымалы және жылжымайтын мүлікке, құнды қағаздарға, мүліктік құқықтарға, тіпті болашақта түсетін кірістерге (жалақы, зейнетақы, жалға беру төлемдері) де қолданылады. Заңда тыйым салуға болмайтын мүліктер нақты көрсетілген: бірінші кезектегі күнкөріс құралдары, азық-түлік, әлеуметтік төлемдер, алименттер, жәрдемақылар және т.б. Басқа барлық мүлік өндіріп алуға жатады.
Мүлік анықталған соң сот орындаушысы инвентаризациялық акт жасайды, мүліктің нарықтық құнын бағалайды (керек болса, лицензияланған бағалаушыны тартады), содан кейін оны электрондық сауда алаңында (www.gosreestr.kz) аукцион арқылы өткізуге дайындайды. Борышкердің өзіне заңмен ерекше жеңілдік берілген: егер ол бір жыл ішінде өз мүлкін бағалау құнынан кемінде 75 % бағамен өз бетінше сатып, қарызды өтейтін болса, сот орындаушысы мүлікті аукционға шығармайды. Бірақ бұл құқықты бір атқарушылық іс жүргізу бойынша бір-ақ рет қолдануға болады.
Тыйым салу уақытша шара болғандықтан, ол мынадай жағдайларда күшін жояды: қарыз толық өтелгенде, атқарушылық іс жүргізу тоқтатылғанда (борышкер қайтыс болса, банкрот деп танылса, өндіріп алушы құжатты қайтарып алса), атқарушылық құжаттың мерзімі өтсе немесе сот шешімімен тыйым алынып тасталса. Күші жойылған сәтте сот орындаушысы тиісті қаулы шығарады және барлық тіркеу органдарына, банктерге хабарлама жібереді.
Сөйтіп, мүлікке тыйым салу – бір жағынан өндіріп алушының (несие берушінің) құқығын қорғайтын, екінші жағынан борышкерді қарызын уақытылы өтеуге ынталандыратын теңгерімді және қатаң реттелген механизм. Бұл шараның арқасында Қазақстанда сот шешімдерінің нақты орындалу пайызы жылдан жылға артып келеді. Егер сіз борышкер немесе өндіріп алушы ретінде атқарушылық іс жүргізуге тап болсаңыз, мүмкіндігінше тәжірибелі заңгердің немесе сот орындаушысының көмегіне жүгініңіз – бұл сіздің құқығыңыз бен мүддеңізді барынша қорғауға септігін тигізеді.
А. Оразбаева,
Мемлекеттік сот орындаушы.
Өзге де жаңалықтарды оқу үшін Telegram арнамызға жазылыңыз!