Атқа міну – өткеннің өрнегі, бүгіннің олқылығы

“Атқа мінсең ауырмайсың,
Атпен ауырсаң жазылмайсың“
Е.Үмбетәлі

Жылқыға міну – адамзат өркениетінің даму барысына түбегейлі өзгеріс әкелген құбылыс. Ежелгі адам алғаш ат тізгінін қолына алған сәттен бастап, қоғамның қозғалыс мүмкіндігі мен қарқыны күрт артты. Шындығында, жылқыны қолға үйрету арқылы адам баласы мыңдаған жыл бойы ең жылдам көлікке ие болды.

Аттың күшімен ұзақ қашықтықты алуға, жаңа өңірлерді игеруге және бұрын мүмкін болмаған жылдамдықта сауда байланыстарын орнатуға жол ашылды. Жылқыны пайдалану соғысты да жаңа деңгейге көтерді. Атты әскерлердің пайда болуы әскери тактиканы өзгертіп, халықтардың тарихи тағдырына әсер етті. Ендеше, қазақтың жылқыға қатысты қалыптасқан құндылықтарының даму кезеңдерін көне заманнан бүгінге дейін зерделеп көрейік. Кезінде жылқыны бағындырған қазақ бүгінде неліктен тек темір тұлпарды тізгендеуге қауқарлы? Қазіргі қазақ жастарының басым көпшілігінің атқа міне алмауының себебін анықтасақ.

Жылқы адамзат тарихында қолға үйретілген соңғы үй жануарларының бірі саналады. Ғалымдардың пайымдауынша, жылқы ең алғаш бұдан шамамен 5,500 жыл бұрын Еуразия даласында қолға үйретілген Бұл – б.з.б. IV мыңжылдыққа сәйкес келеді. Осы уақытқа дейін жылқыны адамдар тек аң ретінде аулап келген болса, энеолит дәуірінде Еуразия жазығында алғаш рет жабайы жылқыларды үйретіп міну, пайдалану үрдісі басталды. Археологиялық деректер бұл үрдістің маңызды ошағы қазіргі Қазақстан аумағы болғанын көрсетеді. Мәселен, Солтүстік Қазақстан облысындағы Ботай қонысына жүргізілген қазба жұмыстары жылқының тұңғыш рет дәл осы өңірде қолға үйретілгенін дәлелдеді. Ботай мәдениетіне жататын (б.з.д. 3700–3100 жылдар шамасы) қоныстан аса көп жылқы сүйектері, ауыздыққа тән тістегі іздер, қыш құмыралардың түбінде жылқы сүтінің құрғақ қалдықтары табылған. Бұл фактілер жылқының сол кезеңде сүт үшін сауылып, міну үшін пайдаланылғанын көрсетеді. Яғни, Ботай тұрғындары жылқыны тек қорек ретінде ғана емес, көлік және шаруашылық жануары ретінде де пайдаланған. Осы археологиялық жаңалықтар негізінде әлем ғалымдары жылқыны алғаш қолға үйрету және атқа міну дәстүрі біздің заманымыздан бұрын 4-мыңжылдықта қазіргі қазақ даласында пайда болған деген тұжырымға келді.

Жылқыны қолға үйрету – шаруашылық пен әлеуметтік өмірде серпіліс жасады. Алғашқы кезде жылқы негізінен салт мініс үшін және жүк арту үшін пайдаланылды. Кейбір мәліметтерге қарағанда, Солтүстік Қара теңіз бойындағы ежелгі тайпалар (әзірге Украина жеріндегі Деревка мәдениеті деп есептеліп келген) жылқыны тартпа жануар ретінде пайдаланып, арба жегуді үйренген. Алайда бұл дағдылардың түп-тамыры Орта Азия мен Қазақ даласындағы үрдістерге барып тіреледі. Б.з.д. II мыңжылдыққа қарай Таяу Шығыста және Еуропада жылқы жетекке үйретіліп, соғыс арбаларына жегіле бастады. Мысыр, Месопотамия, Қытай сияқты ежелгі өркениеттерде жылқы салт міну және соғыс арбаларына жегу арқылы әскери іске енді. Арбалар мен атты әскерлер ежелгі заманда билеушілердің қуатын көрсетер айрықша күшке айналды. Сонымен қатар жылқының үйретілуі әлеуметтік жіктелуге де әсер етті. Жылқы өсіру мен атқа міну бастапқыда Еуразияның көшпелі жұртында кең таралса, отырықшы мемлекеттерде бұл өнер әуелде тек сарай маңындағы ақсүйектер мен жауынгерлердің үлесі еді. Мысалы, ежелгі Грекия мен Римде салт атты әскер – қоғамның жоғарғы тап өкілдерінен құралған ерекше мәртебелі әскери қабат болды. Қытайда да жылқы негізінен әскерилер мен аристократияда бағаланды. Ал Ұлы дала көшпенділері үшін жылқы ұстау күнделікті тұрмыс пен өмір сүрудің негізі болды. Әрбір ер-азамат ат құлағында ойнауға тиіс-тін. Бұл айырмашылық көшпенділерге әскери басымдық берді: атты жауынгерлер отырықшы халықтардың жаяу әскерімен салыстырғанда едәуір мобильді және соғыс алаңында тиімді болды. Орта ғасырларда жылқы әскери істегі басты күшке айналды. Шамамен VII-VIII ғасырлардан бастап Еуразияның түрлі аймақтарында атты әскер шешуші рөл атқара бастады. Еуропада феодалдық дәуірде ауыр қаруланған рыцарьлар, салт аттылар басты соғыс күші болды. «Атты әскер» ұғымы сол заманда асқан әскери қуатты білдіретін. Еуропалық рыцарьлардың салты мен мәдениеті (турнирлер, серілік дәстүр) түгелдей атпен байланысты қалыптасты. Азияда арабтар мен парсы жұрттары да жеңіл қаруланған шабандоздарға сүйеніп, кең аумақтарға жылдам жорықтар жасады. Ислам дәуірінде де араб тұқымды сәйгүліктер бүкіл әлемге танылды, араб жылқылары төзімділігі және әсемдігі үшін жоғары бағаланды.

Дала өркениетінде бұл кезеңде жылқы мәдениеті барынша кемеліне келді. VI-VIII ғасырлардағы Түркі қағанаттары, одан кейінгі бірнеше ғасырдағы Қыпшақ, Қимақ тәрізді дала мемлекеттері, ақырында Шыңғыс хан негізін қалаған Мәңгі ел (Монғол империясы) – барлығы да жылқыны стратегиялық күш ретінде пайдаланып, Еуразияның байтақ далаларында үстемдік жүргізді. Монғол жауынгерлері күніне жүздеген шақырым жол жүріп, ат арқасында жауларын қоршауға алып, күйрете соққы бере алған. Тарихи деректерде монғолдардың әрбір сарбазының қолында соғыс кезінде мінетін бірнеше ат болғаны, ұзақ жорықтарда олар аттарын ауыстырып мінгені айтылады. Монғол аттары сырттай шағын көрінгенімен, ерекше шыдамды еді. «Әлемді аттың үстінде жаулау оңай» деген Шыңғыс ханның сөзі жылқының әлемдік тарихтағы орнының айқын айғағы деуге болады.

Еуропа мен Азияның отырықшы өркениеттері де көшпенділердің бұл артықшылығын мойындап, уақыт өте келе атты әскерге көп мән бере бастады. XVI-XVII ғасырларға қарай Еуропада да жеңіл және ауыр атты әскер түрлері (мысалы, гусарлар, кирасирлер) дамыды. Ат үстіндегі шайқас тактикасы жетіліп, салт аттылардың семсерлесуі, найзаласуы сияқты әскери өнердің ерекше түрлері қалыптасты. Жылқы тек соғыста емес, бейбіт өмірде де тасымалдау, коммуникация құралы ретінде ортағасырлық қоғамның ажырамас бөлшегіне айналды.

Тарихи дамудың келесі кезеңдерінде – оқ-дәрінің кең қолданылуы, от қаруының шығуы (XVII-XVIII ғғ.) атты әскердің әскери маңызы біршама төмендей бастады. Мылтық пен зеңбірекке қылыш пен найзамен қаруланған салт аттылар төтеп бере алмайтын жағдайлар көбейді. Дегенмен, жылқы әскери күш қатарынан толық ығыстырылған жоқ. XIX ғасырда Наполеон соғыстары кезінде жеңіл атты әскер (уландар, гусарлар) маңызды рөл атқарды. Тіпті XX ғасырдың басында, Бірінші дүниежүзілік соғыста, кей майдандарда кавалерия қолданылды. Алайда технологиялық прогресс жылқының орнын біртіндеп алмастырды: моторлы көліктер мен танкілер пайда болғаннан кейін әскери кавалерия дәуірі жабылды.

Жаңа заманда жылқының адам өміріндегі қызметі өзгеріске ұшырады. Бұрын негізгі көлік және жүк тартушы болған жылқыны ХХ ғасырда автомобиль, трактор, теміржол сияқты техникалар алмастыра бастады. Жылқы саны көптеген елде азайды, оны күтіп-бағу, азықтандыру шығындары пайдасына қарағанда тиімсіз саналатын болды. Мысалы, АҚШ пен Батыс Еуропада XX ғасыр ортасына қарай жылқы негізінен спорт пен демалыс құралы, әуесқойлық мақсаттағы жануар деңгейіне түсті. Көптеген дамыған елде жылқы ұстау қымбат болғандықтан бай hәм элиталық хобби саналды. Дегенмен, әлемнің кей өңірлерінде (әсіресе дамушы елдерде) жылқы әлі күнге дейін шаруашылықта маңызды рөл ойнайды. Мысалы, Моңғолия, Қырғызстан, Қазақстан сияқты далалық сипаттағы елде және кейбір Африка, Латын Америкасы елінде жылқы малын бағу экономиканың бір бөлігі болып қала береді. Моңғолияда қазіргі күннің өзінде жылқы саны халық санына тең (шамамен 4,8 миллион жылқы бар, ал халық 3,3 млн төңірегінде), бұл әр отбасының бірнеше жылқысы барының дәлелі. Сол сияқты әлем бойынша қазіргі жылқы саны 50-60 миллионның төңірегінде деп бағаланады. Бұл тірі мұра адамзаттың жылқыдан толық қол үзбегенін көрсетеді.

Жалпы, жылқыны әртүрлі халықтар әрқилы мақсатта пайдаланып, өзіндік мәдени дәстүрлер қалыптастырған. Еуропа халықтары жылқыны негізінен соғыс пен салтанат үшін пайдаланып, сословиелік мәдениет қалыптастырды. Ортағасырлық Еуропада «атқа міну» – ақсүйектік тәрбие элементі болатын. Қазіргі ағылшын тіліндегі gentleman(сэр) ұғымы да ат үстінде өз-өзін ұстай білетін, арнайы әдеп ережелерін меңгерген тап өкілін сипаттайды. Ат спортының классикалық түрлері бар. Мысалы, конкур (кедергілерден өту), ат үстінде сән жүріс (выездка) Еуропада пайда болып, ақсүйектердің ермегіне айналғаны мәлім. Бүгінде де Ұлыбритания, Франция, Германия сынды елдерде ат спорты (поло, ат жарысы, ат шашуы) жоғары қоғам мәдениетінің ажырамас бөлшегі саналады.

Азия халықтары арасында жылқы мәдениеті кең таралғанымен, оның мазмұны әртүрлі. Арабтар жылқыны ерекше қадірлейтін халықтардың бірі. Олардың арасында араб тұқымды сәйгүліктер туралы мыңдаған жылдық селекция дәстүрі бар. Араб жылқылары өздерінің әсемдігімен, жүйріктігімен танымал және әлемдегі ең таза қанды асыл тұқымның бірінен саналады. Араб және парсы поэзиясында жылқы сұлулық пен тектіліктің символы ретінде жырланған. Үндістанда ежелден жылқы әскери мақсатта қолданылса да, ауыр тропикалық климатта атқа міну күнделікті мәдениетке терең ене қоймады. Дегенмен, ортағасырлық үнді князьдіктерінде ат ойындары (поло тәрізді) және атты әскер дәстүрі дамыды. Қытайда жылқыны пайдаланудың өзіндік тарихы бар. Ерте Қытай империялары жаугершілік замандарда түркі-монғол халықтарынан үйреніп, өздерінің атты әскерін (соның ішінде атақты мырзақамақ – ауыр салт аттылар) жасақтаған. Сондай-ақ, Қытай шежірелерінде ғұн-түрік сияқты көшпенді көршілерін «ат үстінен түспейтін халық» деп суреттейтіні белгілі. Жапон мәдениетінде самурайлар жылқыны пайдаланды, бірақ Жапония аралында жазық жер аз болғандықтан, жаппай жылқы өсіру кең етек жаймады.

Жылқыны ерекше қастерлеген халықтардың бірі – солтүстік американдық үндістер (аборигендер). Олар жылқыны Еуропалықтар арқылы XVI-XVII ғасырларда ғана білді, бірақ тез арада қоныс аударушы испандықтардың қашып кеткен үйірлерінен жабайы жылқыларды ұстап, үйретіп алды. Сол арқылы қысқа уақыт ішінде өзіндік «ат үстіндегі» мәдениетқалыптастырып, жылқыны күнделікті аңшылықта, соғыста, көшіп-қонуда кең қолданды. Мысалы, Солтүстік Американың далалық тайпалары – команч, лакота (сиу), чероки және т.б. XVIII-XIX ғасырларда аса машықтанған атты жауынгерлер болғаны тарихтан мәлім. Олар еуропалық отаршылармен шайқастарда жылқы үстінде айрықша ептілік көрсеткен. Мұнда қызық тарихи параллель бар: Еуразия даласының көшпенділері мыңдаған жыл бұрын жылқыны қалай игерсе, сол құрлықтан қоныс аударған үндістердің кейінгі ұрпақтары Америкада қайтадан жылқымен «танысып», аз уақытта сондай шеберлікке жеткен. Бұл жылқы мен адамның табиғи байланысы қаншалықты күшті екенін аңғартады.

Әр халық жылқы жайында өзіндік таным қалыптастырған. Жылқы туралы мифология, эпос, ауыз әдебиеті көптеген елдердің мәдени мұрасында маңызды орын алады. Мысалы, грек мифологиясында қанатты тұлпар Пегас – шабыт символы, үнді эпосы «Махабхаратада» әмбебап жерұйық ат Сапта Синду суреттеледі, түркі-моңғол эпостарында ер жүрек батырлар астындағы атымен бірге сипатталады (ат – батырдың серігі әрі көмекшісі). Бұл мотив қазақтың «Қобыланды батыр», «Алпамыс батыр» жырларында анық көрінеді. Батырлардың Тайбурыл, Байшұбар секілді тұлпарлары иесіне ақыл-парасатымен жол сілтеп, ажалдан құтқарып отырады. Жылқы образы осылайша әлем халықтарының өнерінде еркіндік, тектілік, достық идеяларымен сабақтас бейнеленген.

Қазақ халқы үшін жылқының орны ерекше. Қазақ – тамыры тереңге кеткен жылқы мәдениеті бар ұлт. Көне сақ, ғұн, түркі дәуірлерінен бері қазақтың ата-бабалары тұлпар тізгінін тартып, тағдырын ат үстінде өткерген. «Ат – ер қанаты» деген мәтел қазақтың дүниетанымында жылқының қаншалық маңызды екенін білдіреді. Шынында да, көшпелі қазақ қоғамында жылқы – тіршіліктің тірегі әрі өмір салтының өзегі болды. Ең алдымен, жылқы – көлік және қатынас құралы. Қазақтар ұшса құс қанаты талатын кең байтақ далада бір орыннан екіншісіне көшіп-қону, алыс жерлерге сапар шегу үшін жылқыдан қолайлы көлік жоқ екенін жақсы білді. Аттың жүріс жылдамдығы жаяуға қарағанда бірнеше есе артық болғандықтан, қазақ қауымы үшін барлық коммуникация (барымта-сырымта, соғыс жорықтары, сауда керуендері, елшілік миссиялар) түгелдей ат үстінде атқарылды. Екіншіден, жылқы – әскери күштің негізі. Қазақ жасақтары ғасырлар бойы ең үздік атты әскер саналды, жауырыны жер иіскемеген талай батырларымыз (Абылай хан, Қабанбай, Бөгенбай, Райымбек, т.б.) ерлік даңқын ат құлағында ойнаған шабандоздық өнерімен асқақтатты. Үшіншіден, жылқы – дәулет өлшемі, әлеуметтік мәртебе белгісі. Қазақ қоғамында байлықтың басты өлшемі төрт түлік мал саны болса, соның ішінде жылқы саны айрықша бағаланды. «Жүз жылқы – жаным, мың жылқы – малым» немесе «Ат – байлықтың басы» деген сөздер осыны аңғартады. Көп жылқы ұстаған адамды «жылқылы бай» деп атаған, кейде оның есімі де соған орайлас қойылған. Төртіншіден, жылқы – қазақтың азық-түлік қорында да ерекше орын алған түлік. Қазақ жылқыны тек міну үшін ғана емес, еті мен сүтін тағамға пайдаланды. Жылқы еті – қазы-қарта, жал-жая қазақтың ең қадірлі қонағына тартатын дәмі. Қымыз – бие сүтінен ашытылатын дәстүрлі ұлттық сусын, денсаулыққа шипалы, қан қоздырып, күш-қуат беретін қасиеті бар делінеді. Сондықтан қазақ «Қымыз – қанша ішсең де қор қылмайтын, қанша жемесең де тоң қылмайтын қуат» деп бағалаған. Бесіншіден, жылқы – рухани мәдениеттің бір бөлігі, ұлттық болмыстың символы. Қазақтың күй өнерінде жылқы тақырыбы ерекше маңызды. Небір күмбірлеген күй арқылы халық тұлпарлардың шабысын, оқыс оқиғаларды суретте- ген (мысалы, «Ақсақ құлан», «Құдамерген» күйлері). Мақал-мәтел, теңеу, бейнелеулерде қазақ жылқыға байланысты ой-қиялын танытқан («Жылқы – малдың патшасы», «Ат тұяғын тай басар» т.б.). Тіліміздегі көптеген тұрақты тіркес те жылқыға қатысты. Мәселен, қазақтар «оңға бұрыл» демей, «қамшы жаққа бұрыл» дейді, ал «солға бұрыл» дегенді «мінер жаққа қарай бұрыл» деп айтады. Бұл сөз қолданыстары көшпенді өмірде адамның бағытты ат үстіндегі жағдайына қарай белгілегенін көрсетеді.

Қазақ дәстүрлі қоғамында баланы еңбекке, жауапкершілікке баулу жылқы малын күтіп-бағудан басталған. Ата-аналар ер баланы кішкентайынан атқа отырғызып үйреткен. Тарихи деректерге қарағанда, қазақта 5-6 жастағы ұл балаларға жеке құнан тай мінгізіп, оның тұсауын кесу рәсімі жасалған (бұл дәстүр «Ашамайға мінгізу» деп аталады). Баланың алғаш рет жеке аты болғаны – оның есейіп, ер-азамат болуға қадам басқанының белгісі. Жас бала алғашқыда ашамай деп аталатын арнайы ер-тоқыммен мінеді. Оның құламауы үшін алдыңғы-артқы қастары биік болып жасалады. Біраз уақыт әкесі жанында жетекке алып жүріп үйреткен соң, бала ат үстінде өздігімен сенімді отырудымеңгереді. Қазақта «Атқа мінген бала аттан түспейді» деген қағида бар. Яғни бала бір мінген соң жылқыға деген құмарлығы оянып, өмір бақи ат құлағында ойнауға бейімделеді деген сөз. Шынында, дәстүрлі ортада қазақ еркек кіндікті өмірінің жартысынан көбін ат үстінде өткізген деуге болады. Ат жалында өскен қазақ баласы әрі шынығып, әрі жылқы малын қастерлеуді, оның бабын табуды үйренеді. Алайда бүгінгі күні қалада туып-өскен қазақ жастары түгіл, ауыл жастарының көпшілігі атқа міну былай тұрсын, жылқы түлігінің өзін жете тани бермейді. Оның себептерін талдап көрсек. Қазақстан халқының жартысынан астамы қазір қалада тұрады, әсіресе соңғы онжылдықтарда урбанизация қарқыны күшейді. Қала жағдайында жылқы ұстау мүмкін емес, күнделікті өмірде жылқы атаулыға орын жоқ. Балалар көпқабатты үйлердің ауласында ойнап өседі, айналасындағы тіршілік автокөлік, техникаға негізделген. Мұндай ортада жасөспірімнің жылқы түгілі, жалпы мал шаруашылығы туралы түсінігі өте кем болады. Мысалы, қазір қала баласына қой мен ешкінің, сиыр мен өгіздің айырмасын сұраса, ажырата алмауы мүмкін. Тіпті төл атауларын білмейтіндері көп. Сондай-ақ жылқы ұстау, оған қажет жағдай жасау екінің бірінің қолынан келе бермейді. Жылқы – қора-жай, жайылым, жем-шөпті қажет ететін түлік. Кеңес заманынан кейін көптеген қазақ отбасысы экономикалық қиындықтарды бастан кешті, ауылда да мал басын өсіру оңай болмады. Көпшілігі қолдағы малын сатып, қалаға көшті. Қарқынды нарықтық экономика жағдайында жұрттыңбасым бөлігі өнеркәсіп, қызмет көрсету салаларында жұмыс істеп, дәстүрлі мал шаруашылығынан алыстап кетті. Бұл үрдіс жылқы баптау білімі мен тәжірибесінің күнделікті өмірден жоғалуына соқтырды. Жастар уақытын мектепте, университетте, кейін офиста, зауытта өткізеді. Ат бағуға мүмкіндігі де, қажеттілігі де жоқ. Әрі жылқы сатып алып баптау үлкен қаржыны талап етеді.

Жаһандану дәуірінде жастардың қызығушылығы, әуестігі басқа салаларға ауған. Қаладағы жастар үшін атқа міну – спорт немесе хобби ретінде ғана қарастырылуы мүмкін, алайда ондайға қызығатындардың үлесі аз. Қазіргі мәдени ортада компьютерлік ойындар, заманауи спорт түрлері, технологиялар басымдыққа ие. Атқа мінуді үйрену де белгілі бір күш-жігерді талап етеді, оған екінің бірінің сабыры жетпейді. Оның үстіне, жылқы міну кейбір жастарға «ескірген», «ауылдың шаруасы» сияқты болып көрінуі ықтимал. Өйткені қала мәдениетінде жылқы сән немесе спорттық деңгейде ғана кездеседі (мысалы, байырғы ат спорты клубтары бар, бірақ оларда айналысу құны қымбат). Бұрынғыдай әр қазақтың үйінің қасында қорасында жылқысы байлаулы тұрмаған соң, жас буынның оған ынта-ықыласы төмендейтіні рас.

Баланы жастайынан атқа мінуге үйрету – қазақ дәстүрінде әкенің міндеті еді. Қазір көптеген ата-ана өздері де бала кезде атқа мініп көрмеген болуы мүмкін, сондықтан ондай дағдыны ұрпағына үйретпейді. Мектепте немесе өзге де ресми ортада да атқа мінуді үйрету қарастырылмаған (кейбір арнайы спорт мектептері болмаса). Нәтижесінде, атқа міну көптеген қазақ баласы үшін жат нәрсе болып бара жатыр.

Ат үстіне алғаш отырған адамның бойында белгілі бір үрей болатыны түсінікті. Жылқының үлкен жануар екенін, оны басқару оңай емес екенін сезінген соң, кейбір жастар бір-екі рет мініп көргеннен кейін қайтып жақындағысы келмей қалады. Әсіресе, қалада өскен балалар үшін жылқы бейне бір жабайы, қауіпті жануардай көрінуі де мүмкін. Осындай психологиялық тосқауыл да жас ұрпақты ат құлағында ойнаудан тежейді. Жалпы, осы факторлар бүгінгі қазақ жастарының басым бөлігінің атқа міну дағдысының жоқтығын түсіндіреді. Нақты айтқанда, урбанизацияның әсері бірінші орында тұр. Ауылдық орта азайып, қазақтың өмір сүру салты түбегейлі өзгергендіктен, жылқы ұстау күнделікті қажеттіліктен гөрі таңсық hәм сирек жағдайға айналды. Егер бұрын қазақтың әр баласы бала кезінен жылқыны тізгіндеп үйренсе, бүгін қалалық жастар атқа мінуді тек арнайы ат фермалары мен клубтарда, ақылы сабақтар арқылы ғана үйрене алуда. Бірақ соңғы жылдары қазақ жастары арасында этноспорт пен салт-дәстүрге қызығушылық қайта өрлеп келеді. Атқа міну тек ата-баба мұрасы ғана емес, денсаулыққа пайдалы спорт және ерекше хобби ретінде бағалануда.

Атқа мінудің тарихы – адамзат өркениеті тарихының ажырамас бөлігі. Жылқыны қолға үйрету және пайдалану арқылы адам баласы кең дүниені шарлап, мәдениеттер араласып, жаңа даму көкжиегі ашылды. Әлемнің әр түкпірінде жылқыға негізделген өзіндік мәдениеттер қалыптасып, адам мен жылқы тандемі талай қоғамның өркендеуіне ықпал етті. Қазақ халқы үшін жылқының орны ерекше екендігі тарихи және мәдени деректерден айқын көрінеді. Қазақтар мыңдаған жыл бойы өз өмірін атсыз елестете алмаған, «Қазақ – жылқы мінезді» деп, жылқыны ұлттық болмысының айнасы деп білген. Ұлы даланы мекендеген ата-бабамыз үшін жылқы – әрі көлік, әрі серік, әрі байлық, әрі азық болған.

Жылқы – қазақтың өткен тарихының бір бөлігі ғана емес, бүгінгі ұлттық ерекшелігіміздің айқын көрінісі. Сондықтан жылқыға қатысты бай мұрамызды сақтау, жас ұрпаққа оны насихаттау маңызды. Ат спорты секциялары, бәйгелер, этноспорт фестивальдары бұл бағытта игі рөл атқарады. Бәлкім, арада талай ұрпақ алшақтап қалғанымен, қазақ пен жылқының достығы жаңа дәуірде жаңаша үлгіде жалғаса бермек. Халқымыздың қанында бар жылқыға құмары қайта оянып, ертеңгі күні қазақ жастарының тұлпар тізгінін тарта алатын күн туатынына сенім мол.

Ақ СҰҢҚАР

 

Өзге де жаңалықтарды оқу үшін Telegram арнамызға жазылыңыз!