Фотоколлаж: Azattyq Rýhy / Әбілқасым Есентаев
Ақмола облысы – еліміздің күн санап дамып келе жатқан өңірлерінің бірі. Соңғы жылдары діни экстремизм мәселесі бұл өңірде алаңдаушылық тудырып отыр. Проблеманы шешу үшін мемлекет пен қоғам белсенді түрде жұмыс жүргізіп жатыр. Жергілікті халықтың, әсіресе жастардың діни сенімі, ұстанымы радикалданудың алдын алу үшін дін басшылары түрлі іс-шаралар өткізеді. Azattyq Rýhy Ақмола облысындағы діни радикализмнің алдын алу бағытында атқарылып жатқан іс-шараларға тоқталып өтті.
Діни радикализм – бұл адамдардың теріс, экстремистік идеяларға бейімделуі, нәтижесінде қоғамдағы тұрақтылық пен тыныштыққа қауіп төндіретін құбылыс. Діни радикализмнің пайда болуына әсер ететін бірнеше фактор бар:
- Әлеуметтік-экономикалық жағдай: жұмыссыздық, білімсіздік және әлеуметтік теңсіздік радикализацияға себеп болуы мүмкін.
- Діни сауатсыздық: діни білімнің жетіспеушілігі адамдардың радикалды идеологияларға оңай түсіп кетуіне себепкер болады.
- Психологиялық факторлар: жастар арасында belonging (біреуге тиесілі болу) сезімін іздеу, радикалды топтарға қосылуға итермелеуі мүмкін.
Жастар – қоғамның ең динамикалық және өзгерістерге бейім бөлігі. Дегенмен, осы кезеңде олар әртүрлі идеологиялық әсерлерге, соның ішінде радикализмге бейім болуы мүмкін. Олар өмірінің алғашқы кезеңдерінде өздері үшін маңызды құндылықтарды іздейді. Бұл ізденістер кейде радикалды идеологияларға қызығушылықпен қатар жүреді. Олар әлемді түсінудің жеңіл жолын іздейтіндіктен, қарапайым, бірақ экстремистік шешімдерге оңай берілуі мүмкін.
Интернет пен әлеуметтік желілердің қарқынды дамуы жастарға ақпараттың жылдам әрі оңай жетуіне мүмкіндік береді. Өкінішке қарай, кейбір жастар радикалды контентті байқамай қабылдап, әсерленіп қалуы мүмкін. Бұл платформаларда радикалды топтардың насихаттау әдістері өте тиімді.
Радикализм жастар арасында агрессия мен әлеуметтік конфликтілерді туындатуы, қоғамдық қауіпсіздікті бұзуы мүмкін. Сонымен қатар, жастардың радикал топтарға қосылуы олардың білім алуы мен еңбек нарығына интеграциялануын қиындатуы мүмкін.
Мемлекеттік саясат және құқық қорғау органдарының рөлі
Ақмола облысында экстремизммен күрес жұмыстары ауқымды деңгейде жүзеге асырылуда. Бұл жұмыстар діни экстремизм мен радикализацияның алдын алуға бағытталған.
Радикализммен күресте заңнамалық база да маңызды рөл атқарады. Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша экстремистік әрекеттер мен идеологияларға қарсы іс-шаралар қабылдануда. Ақмола облысында құқық қорғау органдары мен арнайы қызметтер радикалды топтардың қызметін мониторингтеп, олармен тиісті жұмыстар жүргізіп жатыр.
Жергілікті полиция, қауіпсіздік қызметтері мен прокуратура экстремистік әрекеттердің алдын алу мақсатында тиісті жұмыстар жүргізіп жатыр.
Өңірде діни радикализм мәселесі бойынша істі болып, ұзақ жылға темір торға қамалғандар да жоқ емес. Мәселен, осыдан бірнеше жыл бұрын Ақмола облысында терроризмді насихаттап, діни алауыздықты қоздырған екі адам қылмыстық жауапкершілікке тартылған. Тергеу ісінің мәліметтеріне сүйенер болсақ, істі болғандардың бірі ұзақ уақыттан бері намаз оқыған. Алайда уақыт өте келе радикализмді көздейтін түрлі кітаптарды оқып, дәстүрлі емес бағытты ұстана бастайды. Теріс бағыттағы білімін жетілдіру үшін кітаптардан бөлек, түрлі сайттардың да тұрақты оқырманы болған.
Күдіктінің үйін тінту барысында полиция қызметкерлері «Салих бин Фаузан аль-Фаузан шейхтің үш негізіне пікір», «Исламның парызы жəне наным-сенімдері» кітаптарының көшірмелерін, сол сияқты өзге де діни кітаптарды тапқан. Табылған заттарға сараптама жүргізу нәтижесінде діни алауыздықты қоздырып, радикализмді насихаттайтын белгілері анықталған. Осыған байланысты оның үстінен ҚК 174-бабының 1-бөлімі бойынша тергеу амалдары жүргізілді.
Ал ұсталған екінші ақмолалық тұрғын Степногор қаласында 20 жылға жуық психиатр дәрігерлердің есебінде тұрғаны анықталған. Экстремизмді насихаттау жəне террористік акті жасауға ашықтан-ашық шақырған күдікті 2014 жылдан бастап, «ат-Такфир – уа-ль-хиджра» атты діни ұйымның идеологиясын жақсылап меңгерген. Ал аталмыш ұйым сот шешімімен Қазақстан Республикасының аумағында рұқсат етілмеген ұйым болып саналады.
Тергеу барысында күдіктінің әлеуметтік желілер арқылы жалған атпен террорлық әрекеттер жасауға шақырғаны анықталды.
Бұдан бөлек, жуырда ғана діни мазмұндағы әдеби кітаптарды заңсыз таратқан облыстың төрт бірдей тұрғыны ұсталды. Облыстық полиция департаментінің мәліметінше, олардың бәрі әкімшілік жауапкершілікке тартылды.
Ақмола облысы Полиция департаментінің Экстремизмге қарсы іс-қимыл басқармасының мамандары 41 жастағы күдіктінің «Telegram», «WhatsApp» арқылы заңсыз түрде діни хабарламалар жібергенін анықтады. Нәтижесінде сот шешімімен ҚР ӘҚБтК-нің 490-бабы 1-бөлігі (Қазақстан Республикасының Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңнамасын бұзу) бойынша кінәлі деп танылып, оған 129 220 теңге мөлшерінде айыппұл салынды.
Осы іске қатысты облыстық Полиция департаментінің экстремизмге қарсы іс-қимыл басқармасының аса маңызды істер жөніндегі аға жедел уәкілі Камила Шәріпова пікір білдіріп, мұндай заңсыз әрекеттің салдары туралы айта келе діни әдеби кітаптарды қандай орындар сата алатынын қозғап өтті.
«Діни әдебиеттерді, діни мазмұндағы өзге де ақпараттық материалдарды, діни мақсаттағы заттарды тек ғибадат үйлерінде, діни білім беру ұйымдарында, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдар арнайы айқындаған стационарлық үй-жайларда таратуға жол беріледі», – дейді Ақмола облысы олиция департаментінің экстремизмге қарсы іс-қимыл басқармасының аса маңызды істер жөніндегі аға жедел уәкілі Камила Шәріпова.
Ведомство өкілі сөзін жалғай отырып, Ақмола облысының тұрғындарына діни кітаптарды заңсыз сату, экстремистік көзқарасты насихаттау әкімшілік қана емес, қылмыстық жауапкершілікке де апаратынын айтып өтті. Ал осыған ұқсас қылмыс туралы жағдайдан хабардар болса, 102 телефон нөмірі бойынша полицияға жылдам хабарласу қажет.
Міне, бұл құқық қорғау органдары экстремистік іс-әрекеттердің, қоғамға зиянды дәстүрлі емес діни көзқарастың алдын алу бойынша атқарылып жатқан іс-шаралардың бірі ғана.
Сонымен қатар, жуырда Ақмола облысы прокуратурасында діни экстремизмге қарсы іс-қимыл жоспары талқыланды. Баспасөз қызметінің хабарлауынша, қылмыстық-атқару жүйесі мекемелері мен органдарында 2024-2025 жылдары сотталғандардың жаза өтеу барысында және босатылғаннан кейін діни экстремизмге қарсы іс-қимыл жоспарын жүзеге асыру мәселелері талқыланды. Кеңеске құқық қорғау және арнайы органдардың өкілдері қатысты.
Жиын қорытындысы бойынша өңірдегі діни білімі бар имамдардың келу жиілігін арттыру шаралары қабылданып, теологтардың қызметін ынталандыруға арналған жаңа алгоритм жасалды.
Аталған бағыттағы жұмыс ай сайын өтетін ведомствоаралық топтың отырыстарында жалғасады.
Діни ұйымдардың рөлі
Ақмола облысындағы діни ұйымдар да экстремизммен күресуде белсенді рөл атқаруда. Олар:
- Теріс ағымдардың алдын алу: діни ұйымдар теріс ағымдардың насихатын жүргізбеу үшін өз қоғамдарында жұмыстар жүргізеді.
- Қоғамдық диалог: діни лидерлер мен қоғам арасында диалог орнату арқылы түсіністік пен төзімділікті арттыруға бағытталған шаралар ұйымдастырылады.
Ақмола облысында діни экстремизмнің алдын алу үшін ақпараттық-насихаттық жұмыстар да белсенді жүргізілуде. Атап айтқанда, жастар арасында дәрістер мен семинарлар ұйымдастырылады. Жастардың діни сауаттылығын арттыру мақсатында маңызы зор іс-шаралар ұйымдастырылады, сол сияқты радикалды көзқарастағы қауіптілігі туралы ақпарат беріледі.
Мәселен, Ақмола облысының Дін істері басқармасы Достық үйінде «Ынтымақ» діни бірлестіктері басшыларының жиналысын өткізіп, ауқымды кездесу ұйымдастырды.
Бұл кездесуге дін істері басқармасының мамандарынан бөлек, «Конфессияаралық қатынастарды талдау және дамыту орталығы» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің басшысы мен қызметкерлері, сол сияқты Көкшетау қаласындағы діни бірлестіктердің басшылары мен өкілдері қатысты. Алқалы бас қосуды Ақмола облысы Дін істері басқармасының басшысы Алмаз Мұқажанов жүргізді.
Басқарма басшысы Алмаз Мұқажанов дін өкілдерін күн тәртібіндегі маңызды мәселемен таныстыра отырып, назарды әлемдік озық тәжірибе мен ұлттық дәстүрлерді үйлестіретін жағдайға аударды.
Келелі кездесуде дін істері басқармасының бөлім басшысы Еркін Көшкенов жазушы Әбдіжәміл Нұрпейісовтің өмірі туралы баяндап, ғибратты әңгімелер айтты. Өз сөзінде жазушының туғанына 100 жыл толатынын және оның қазақ әдебиетінің дамуына үлкен үлес қосқанын айтты. Сонымен қатар, жазушының ХХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басында жазған шығармашылығына ерекше аталып өтті.
Жиынға қатысқан «Қасиетті Антония» рим-католик приходының настоятелі әке Войчех өз сөзінде қасиетті Антоний Падуанский ғибадатханасының ашылғанына биыл 25 жыл толғанын айрықша атап өтті. Осыған орай өтетін мерейтой аясында, приход ғимаратында арнайы концерт ұйымдастырылатынын жеткізді.
Түсіндіру-насихаттау жұмысы
Көкшетау қаласындағы «Өрлеу» Біліктілікті арттыру ұлттық орталығының филиалында Ақмола облысының дін мәселелері бойынша ақпараттық-түсіндіру топтарының (АТТ) мүшелеріне арналған оқыту семинар-тренингі ұйымдастырылды.
Аталмыш іс-шараны «Рухани жаңғыру» қоғамдық қоры Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігіне қарасты Дін істері комитетінің «Дін мәселелері бойынша білікті мамандар даярлау» жобасын жүзеге асыру аясында өткізді.
Жиынға Ақмола облыстық дін істері басқармасының, сол сияқты Конфессияаралық қатынастарды талдау және дамыту орталығының қызметкерлері, аймақтық ішкі саясат бөлімдерінің, діни бірлестіктердің өкілдері, ал ең маңыздысы радикализмге ұшырау қаупі жоғары топқа жататын жастар мен жоғары оқу орындарының оқытушылары және тағы басқа да тұлғалар қатысты.
Жиында дін мәселелері бойынша республикалық ақпараттық-түсіндіру тобының мүшелері Талғат Жардемқұлұлы Жақиянов пен Лола Сергеевна Шакимова сөз тізгінін ұстап, радикализмнің қоғамға тигізер зиянды жақтары туралы түсіндіріп өтті.
Алқалы жиында сөз алған әлеуметтану ғылымдарының кандидаты Талғат Жақиянов «Қазақстанның дін саласындағы өзекті мәселелері» тақырыбында баяндама жасап, жалпы теориялық жағынан толықтай мәлімет берді. Кездесуде «Діни ахуал мониторингі: әдістері және жүргізу техникасы» тақырыбы бойынша Қазақстандағы діни жағдайға байланысты түйткілді проблемаларға мән беру жолдарын түсіндірді.
Ал психолог-маман Лола Шакимова «ДДА көшбасшылары тарапынан жалдауға осал деструктивті тұлғалардың психологиясы» тақырыбы бойынша сөз қозғап, діни ағым жетегінде кетуге бейім келетін жастар арасындағы тәуекел топтарын анықтау бойынша профайлинг техникасын паш етті. Бұл техника арқылы қылмыс жасауға дайын тұратын адамдардың сырт келбеті, бет-жүзі, мінез-құлқы және т.б. бойынша анықтауға болады.
Кездесу барысында қатысушылар тарапынан қойылған сұрақтарға спикерлер толық көлемде, жан-жақты жауап берді. Ал іс-шара соңында семинар-тренингке қатысқандардың бәріне сертификаттар табысталды.
Айта кетейік, жастар — радикализацияға ұшырауы мүмкін ең осал топ. Ақмола облысында жастармен жұмыс істеудің тиімді стратегиялары әзірленуде:
Спорттық және мәдени шаралар: Жастардың бос уақытын тиімді пайдалану, оларды спорт пен мәдени іс-шараларға тарту мақсатында түрлі бағдарламалар іске асырылуда.
Психологиялық қолдау: Жастардың психологиялық жай-күйін бақылау, қажетті жағдайда психологиялық кеңес беру қызметтері ұсынылуда.
Сөз соңында айтарымыз, отбасы – балалардың моральдық және діни тәрбиесінің алғашқы мектебі. Сондықтан, ата-аналар мен отбасы мүшелері радикалды идеялардың таралуына қарсы тұруда белсенді болуы тиіс.
Ақмола облысында радикализмнің алдын алу – бұл тек мемлекеттік органның ғана емес, барлық қоғамның жауапкершілігі. Бірлескен күш-жігермен, ақпараттық-түсіндіру жұмыстары мен білім беру бағдарламаларын тиімді жүзеге асыра отырып, радикалды идеологиялардың таралуын тоқтатып, қоғамда тыныштық пен тұрақтылықты қамтамасыз етуге болады.
Өзге де жаңалықтарды оқу үшін Telegram арнамызға жазылыңыз!