«Әннің де естісі бар, есері бар, тыңдаушының құлағын кесері бар». Осы есті әндердің қатарына, ең алдымен, классикалық әуендерді жатқызсақ, ешкім дау айтпасы анық. Өйткені, медицина сан ғасырдан бері нотасы өзгермеген классикалық туындылардың тыңдарманға ерекше көңіл күй, жан дүниеге тыныштық сыйлайтынын дәлелдеген. Классикалық музыка әлемінде әсіресе скрипкашының шоқтығы биік. Бүгін біз облыстық филармония жанындағы камералық оркестрдің көркемдік жетекшісі, Мәдениет саласының үздігі Анар Жаңбырбаевамен классикаға деген құштарлық және сазды скрипканың сыры жайында әңгімелескен едік.

– Анар Асанқызы, скрипка – музыкалық аспап­тар­дың «патшасы». Үлкен ор­кестрде 100-ден астам музыкант болса, олардың 30-ы скрипкашы екен. Сіздің де жаныңызға осы аспап жақын. Скрипканы таң­да­уызға не себеп?

– Негізі   Алматы   облы­сы­ның тумасымын, музыкаға деген сүйіспен­шілігім бала кезден басталды. Әкем белгілі математик кісі болатын, өзі музыкалық аспаптарда ойнағанды, күй әуелетуді жақсы көретін. 4 жасымда осы көркем әлемге деген қызығушылығымды бай­қа­ған да сол кісі. Ағама домбыра үйретіп жатқанында балалықпен кедергі келтіреді екенмін, сол ықылас өсе келе менің өмірлік таңдауыма айналды. К.Байсейітова атын­дағы дарынды балаларға арналған музыка мектебінің «скрипка» сыныбында білім алдым. Ұстаздарым өнер жолына деген қадамымды ұштады. Кейін Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық мемлекеттік консерваториясында білімімді жалғастырдым. Еңбек жолым Мұрат Серкебаевтың жетекшілігімен Алматыдағы телерадио оркестрінде жұмыс істеуден басталды. Бұл музыка өнерінің бетке ұстарына айналған атақты ұжым еді. Енді ғана өнерге қадам басқан жас үшін оркестрде жұмыс істеу кәсіби өсу тұрғысынан ғана емес, шығармашылық қабілет пен талантты шыңдау жолындағы баспалдақ іспетті болды. Скрипка құшағына, скрипка менің құшағыма енгенде басқа дүниені ұмы­тамын. Мен және музыка. Қал­ған нәрсеге елеңде­меппін. Мен музыканы, скрип­када ойнағанды сүйемін, сондықтан оны тастаған емес­пін. Консерваторияны бітір­ген соң, А.Жұбанов атын­дағы дарынды балаларға ар­налған респуб­ликалық қазақ ма­ман­­дан­дырылған музыка мек­теп-интернатында сабақ бердім. Мұнан соң жол­дасыммен бірге қызмет бабымен Маң­ғыстау өңіріне көштік. 2007 жылы Ақтауда кіші сим­фониялық оркестр ашылды, сонда 10 жылдан астам уақыт тер төктім. 2017 жылы қайын жұртқа келдік, қасиетті Сыр өңірінде сүйікті ісімізді жалғастыру бұйырды. Бұдан бөлек, мұнда классикалық бағыттағы музыканттардың тапшылығы сезілетін. Маған облыстық филармония жанынан жаңадан құрылған камералық оркестрді басқару ұсынылды. Бұған бар ынтаммен кірістім. Бір жағынан жоғарыда айтқанымдай, бұған дейін М.Өскінбаев атын­дағы Маңғыстау облыстық филар­мо­ниясының жанын­дағы ша­ғын симфониялық оркес­тр­дің, камералық ансамбльдің солисі болдым, тәжірибе жет­кілікті.

Камералық оркестр 2014 жылы облыстың сол кездегі облыс әкім Қырымбек Көшербаевтың қолдауымен ашылғаны баршаға мәлім. Сыр елінің мәдениеті тарихындағы тұңғыш оркестр әлемдік және қазақ халқының туын­дыларын орындайды. Бү­гінгі таңда камералық ор­кестрдің құра­мында он жеті музыкант жұмыс істейді. Барлық классикалық аспап­тармен толықтырылған, кон­цертмейстері бар. Өз ісі­нің мамандары, иірім мен үйлесім әрбір кештің көркін қыздырып, тыңдар­манға рухани демалыс сыйлау жолында еңбектеніп келеді. Осы орайлы сәтті пайдаланып, 13 маусым күні сағат 19.00-де облыстық филармония залында каме­ра­лық оркестрдің артисі, скрипкашы, Халықаралық және республикалық конкурстардың лауреаты Жәмилә Қадірдің жеке концерті өтеді. Билеттер филармония кассасында және тикетон сайтында сатылымда, өнерсүйер қауымды әсерлі кештен қалыс қалмауға шақырамын.

– «Саусақтарыңыз қысқа, шынында скрипкашысыз ба?» дегенді естігеніміз бар. Скрипкада ойнау үшін физ­иология маңызды роль атқарады ма?

– Музыка спортпен ұқсас. Бұл тұрғыда ұзын саусақтардың артықшылығы бар. Бұдан бөлек, талмай еңбектену, жат­тығу маңызды. Музыкалық қабілеттің ролі жоғары. Мен негізгі жұмысымнан бөлек, педагогикалық қызметпен айналысамын. Қазанғап атын­дағы музыкалық колледжде, өнер мектебінде сабақ беремін, жеке сабақтар да өткіземін. Кейде енді ғана скрипканы үйренуге қадам басқан шәкірттерім өзі жеке қалып, 5 сағатқа дейін дайындық жасайтын сәттері кездеседі. Өнер – мәдениеттің ортасы. Сондай-ақ, мәдениет пен өнерге айрықша көңіл бөліп, өрлету – өркениетті елдердің басты ұстанымы. Әрі ол тәрбие құралы. Сондықтан болар, балаларын өнер саласында көргісі келетін ата-ана көп. Қазір менің ең жас шәкіртімнің өзі үш жаста, есімі – Фатих. Ойын баласына осындай жүктеме берілгеніне көңіл толмайтындар табылар. Алайда, бала өнерге бір табан жақын, үйренуге асық. Классиканы, Моцарт, Бах, Бетховеннің шығармаларын орындағысы келеді. Бала болған соң кейде қыңырлық танытып, ой бөлгісі келетіні бар. Мұндайда біз ән айтып, сурет салып, бір сергіп аламыз және қайтадан сабаққа жаңа деммен кірісеміз. Бірінші кезекте оқушыларымның ой-өрісін кеңейтуге, әлемдік өнер мен мәдениеттің тарихы туралы көбірек білуге деген ынтасын арттыруға тырысамын. Бәлкім, бұл балалардың дені болашақта кәсіби музыкант болмауы мүмкін, дегенмен олардың жан-жақты дамыған тұлға ретінде қалыптасары анық. Мәдениетке, өнерге жақын бала көшедегі төбе­леске, бейпіл сөз айтпайды. Олар сұлулықты көре білетін және сезіне білетін, айналаға мейіріммен қарайтын, интеллектуалды даму деңгейі жоғары адам болуға ұмтылады. Тек осы музыкалық білім берудің қосымша білім беру тізбегінде екеніне қынжыламын.

Біз 18 жылға жуық білім алдық, жүктеме көп. Тек концерт берумен шектелмейміз, классиканы тыңдатуға, тыңдарманға ой салуға тырысамыз, жастардың да мәдениетті болуға деген талпынысын арттыруға күш саламыз. Балалар мектепте білімін күшейтсе, бізде өнерге қадам басып, ізгі, мейірімді, мәдениетті әрі өнер әлеміне жақын жас ретінде дамиды. Осыған мән беретін уақыт жеткен сияқты. «Музыка – тәрбие құралы» деп бекер айтылмаған. Мен үшін бастысы осы және ұстаз ретінде шәкірттерімнің әр бағындырған биігімен мақтанамын. 2019 жылы Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясының концерт залында өткен және Алматы қаласының күніне орай­ластырылған II  рес­пуб­­ликалық «Әуен Fest» ка­мералық музыка фести­валь-конкурсына бірден үш ұжымды дайындадым. Қа­зылар алқасы Қызылордадан келген, құрамында Әлімжан Раджабов (скрипка) және Айнаш Рысдәулетова (фортепиано), Жәмилә Қадырова (альт), екі скрипкадан тұратын ішекті квартет (Әлия Жаңбырбаева мен Әлия Жаналиева), альта (Жәмилә Қадырова) мен виолончель (Нұркен Ақбергенов) бар конкурсанттардың кәсіби дайындығына таңдай қақты. Арнайы жүлде мен үшінші орынды еншілеп, жеңіс төрінен табылдық. «Таланттар галереясы» халықаралық байқауында да Бота Мақсұтқызы, Ұлпан Шаншархан, Қаламқас Құт­ты­мұратова, Рабия Панабек секілді шәкірттерім мерейімді өсірді. Мұндай байқаулар олардың жаңа қырын ашады және үлкен аудитория алдында өнерін паш етіп, мол тәжірибе жинақтауға мүмкіндік береді.

– Әңгімені камералық оркестрдің жетістіктерімен сабақтай түссеңіз…

– Сыр жұртшылығына танымал дирижер Кеулімжай Ботабаевтың жетекшілігімен ұжымның орындаушылық ше­берлігі артып келеді. Концерттен концертке дейін барокко дәуірінен бастап қазірге дейінгі композиторлардың музыкасы ұсынылған репертуар кеңейді. Оркестрдің шығармашылық қор­жынында әлемге әйгілі ор­та­ғасырлық ­композиторлар Ан­тонио Вивальди, Иоганн Себас­тьян Бахтың, Вольф­ганг Ама­дей Моцарттың, Людвиг ван Бетховеннің, веналық классикалық музыка мектебінің өкілдерінің шы­ғар­малары бар, кеңестік және қазақстандық классика да кеңінен ұсынылған. 2018 жылы оркестр «ТҮРКСОЙ» халық­аралық ұйымының ша­қыруымен Босния-Герце­говина, Сербия, Венгрия мем­ле­­кеттеріндегі Балқан арал­­дарындағы түркітілдес елдердің классикалық каме­ра­лық оркестрлерінің халық­аралық фестиваліне Қазақ­станның атынан қатысты. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, скрипкашы, про­фессор әрі композитор Анвар Акбаровтың және түрік дирижері Севаль Кадыог­лының жетекшілігімен оркестр қазақстандық және шетелдік композиторлардың шығармаларын орындады. Бұдан бөлек, бірер ай бұ­рын жеке бағдарлама дайын­дап, Жәмилә Қадырова (скрипка) және Нұркен Ақ­бер­геновпен (виолончель) бірге республиканың батыс өңір­лерін – Ақтөбе, Орал, Ақтау, Атырау қалаларында болдық. Бұл пандемиядағы ұзақ үзілістен кейінгі ұжымның алғашқы гастролі болды. Бар­лық концерт толық аншлагпен өтті. Бұл жетістіктер – дирижер мен көркемдік жетекшінің, жалпы ұжым еңбегінің нәтижесі. Көрерменге міндетті түрде берілетін эмоционалды шабытқа қол жеткізу оңай емес. Ол үшін музыкаға деген ерекше сүйіспеншілік, іске деген адалдық керек.

– Музыканттар өздері ойнап жатыр, дирижер таяқ­ша­сымен неге сермей береді деп сұрайтындар табылады. Оркестр мен дирижер арасындағы байланысты тарқатсаңыз…

– Егер шығарма жеңіл әрі қысқа болса, дирижерсіз ойнай алады. Бірақ, көптеген музыкалық шығармалардың темпі ауысады. Жалпы, «дирижер» сөзі француз тілінен аударғанда «бағыт беру» деген мағына береді. Алдыңда отырған оркестранттардың тілін таба білу қажет және мықты кәсіпқой музыкант болу шарт. Одан бөлек, дирижер оркестрдегі әуеннің үйлесімін білуі керек. Себебі, музыканың өзі үлкен гармония.

– Әлемді жайлаған індет көптеген саланың онлайнға көшуін талап етті. Карантинің өнер саласында салқыны байқалды ма?

– Коронавирус дерті барлық саланы өзгертті. Бірақ, өнер мен мәдениетке қызығушылар үшін пандемия кедергі емес. Керісінше, сала өкілдері өздерін басқа қырынан көрсетуге, аудиториямен байланыстың жаңа тәсілдерін пайдалана отырып, жұмыс істеуге көшті. Офлайннан онлайнға көшудің оңай болмағанын кім-кім де мойындайды, үйде отырып жұмыс істеуге тура келді. Сахнаға шығып үйренген кәнігі өнер адамдары көнуге мәжбүр болдық. Әлеуметтік желілермен бұған дейін де тұрақты жұмыс істегеннің арқасында аудитория жинау аса қиындық туғыза қойған жоқ. Қаралым жөнінен филармония өнерпаздары алдыңғы шептен көрінді, тыңдарманмен байланыс үзілген емес. Шын талантқа шекара жоқ, карантин кедергі емес екеніне көптің көзі жетті.

– Симфониялық туындыларды тыңдау сезімге бөлейді. Дегенмен, қоғамда «Мен мұны түсінбеймін, тыңдап отырып, ұйқым келеді» дейтіндер жоқ емес. Осыған алып-қосарыңыз бар ма?

– Классикалық музыка – ешқашан мәнін және тыңдарманын жоғалтпайтын бірден-бір өнер саласы. Әсіресе, симфониялық туындыларды тыңдау жанға да, тәнге де пайда тигізеді. Оны теледидардан, плейерден тыңдасаңыз, түсінбеуіңіз мүмкін. Арнайы залға келіп, тыңдасаңыз жан рахатына бөленесіз. Өйткені, классика ешқашан ескірмейді. Жақында алыс ауылдағы ағайындарым концертке келіп, менің өнерімді 27 жылдан бері бірінші рет тамашалады. Таңданыстарын жасырмады, өнердің шексіз әлем екеніне тағы бір көз жеткізді. Бұл да солай. Классикалық музыканың тұрақты тыңдарманына айналу үшін оның маманы болу, арнайы білім алу міндетті емес. Бастысы, орындалып жатқан шығарманың қысқаша тарихымен танысып алуыңыз керек. Қалғаны музыканттың шеберлігіне байланысты дер едім.

– Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Жолда­уында мәдениет саласы қыз­мет­керлерінің мәртебесін арттырып, міндетті әлеу­меттік жеңілдіктер қарас­тыруды тапсырған болатын…

– Мәдениет саласының ауқымы қашанда кең болып қала бермек. Елдің рухани дамуы мен кемелденуіне өзіндік үлес қосып келе жатқан салаға лайықты түрде назар аудару – маңызды міндеттің бірі. Осыған ерекше көңіл бөлінгені қуантарлық. Мәдениетті насихаттауда алға қойған мақсатқа қол жеткізу жолындағы жұмыстар жалғаса береді.

– Сұхбатыңызға рахмет! Шалқар шабыт, шығар­ма­шылық табыс тілейміз!

Әңгімелескен

Мөлдір ҚАЛЫМБЕТ

 

Өзге де жаңалықтарды оқу үшін Telegram арнамызға жазылыңыз!